1- اصولا تفلون نام نوع خاصي از ظروف نيست، بلكه نام يكي از با سابقه ترين محصولات شركت Du Pont، سازنده ظروف نچسب است. ولي امروزه به همه ظروف نچسب، در تداول عامّه، عنوان تفلون اطلاق مي شود. پيدايش اين ظروف به سال 1938 م. بازمي گردد که شخصي به نام پلانک، در اين شركت آمريكايي ماده اي پليمري به نام «پلي تترافلوئورواتيلن PTFE» را كشف و نام تجاري تفلون را بر آن نهاد.
2- تفلون، يکي از انواع مواد پليمري است که رويه فلز را پوشانده، از چسبيدن مواد غذايي به ظرف در حين پخت جلوگيري مي کند. دو خصوصيت ويژه اي كه اين پوشش را در مقابل ساير پوشش ها برتري مي بخشد مقاومت حرارتي بالا و مقاومت زياد در برابر اسيدها و قلياها مي باشد. تفلون در مقايسه با پوشش هاي نچسب ديگر، از بالاترين ضريب نچسبي برخوردار است. مهم ترين ماده اصلي نچسب در ظروف تفلون كه امروزه نيز به كار مي رود همان تركيب پلي تترافلوئورواتيلن است که مادّه اي با مقاومت حرارتي مطلوب، ضريب اصطكاك كم و عايق الكتريسيته مي باشد. سازندگان تفلون، آن را مادّه اي غير سمّي و از نظر شيميايي بي اثر مي دانند. ظروف تفلون از آلومينيوم، آلومينيوم فشرده، فولاد ضدزنگ با روکش تفلون ساخته مي شوند و سازندگان مي گويند که در شرايط عادي، مصرف مواد غذايي در آنها موجب آلودگي و مسموميت غذايي نمي شود. سرويس قابلمه
3- دو نگراني اساسي در خصوص بكه ارگيري ظروف تفلون عبارتند از اثرات حرارت بر اين ظروف كه ممكن است با احتمال تشكيل مواد سمي در آنها همراه باشد و مورد ديگر جدا شدن تكه هاي تفلون از كف ظرف و وارد شدن آنها به بدن است كه ممكن است براي سلامتي زيانبار باشد.
2- توليد كنندگان مختلف ممكن است از مواد تشكيل دهنده متفاوتي در ساخت ظروف خود استفاده كنند، اما يك ماده اصلي كه قطعا در توليد تمامي ظروف با پوشش تفلون استفاده مي شود، ماده پرفلورواكتانوئيك اسيد (PFOA) است.
تفلون، خاصيت ضدچسبندگي خود را مديون همين مادّه است. اين ماده که در هزاران محصول نظير ظروف آشپزي تا پيژامه‌هاي کودکان و فنجان‌هاي قهوه مسافرتي، مواد پاک‌کننده دست شويي‌ها، برخي فرش ها و زيراندازها، کاغذهاي بسته‌بندي پيتزا، کيسه‌هاي آماده کردن ذرت در مايکروفر و ساير مواد استفاده شده در بسته‌بندي مواد غذايي استفاده مي‌شود، براساس اعلام کميسيون علمي سازمان حفاظت محيط زيست ايالات متحده، سرطان‌زا مي‌باشد.
همچنين شواهدي وجود دارد که نشانگر ارتباط اين ماده با کم‌وزني و اختلالات مغزي در نوزادان مي‌باشد. اين ماده بسيار مقاوم است و برخلاف تبليغات شرکت «دوپونت» که اعلام مي‌کند، محصولاتش به راحتي از محيط زيست پاک مي‌شوند، بايد گفت که حذف اين ماده از زندگي ما تقريباً غيرممکن شده است!
4- تا به حال درباره اثرات مستقيم ترکيبات تفلون روي انسان مطالعات زيادي انجام نشده، اما مطالعات و تجربيات زيادي در زمينه آسيب حيوانات و خصوصا پرندگان در اثر استنشاق بخارات حاصل از گرم شدن تفلون وجود دارد.
تحقيقاتي كه توسط گروه كاري محيط زيست در آمريكا انجام شده، نشان داده اند كه وقتي دماي ظروف تفلون از حد معيني بالاتر رود، در اثر تجزيه لايه پوشاننده آن، حدود ?? نوع ذره و بخار سمي آزاد مي شود كه از اين تعداد، ? ماده به نام هاي پلي تترافلوئورواتيلن (PTFE) و همان طور كه ذكر شد PFOA ، داراي اثرات شناخته شده سمي و حتي مرتبط با سرطان در حيوانات هستند.
چندي پيش محققان دانشگاه تورنتو نيز بر پايه نتايج يك تحقيق اعلام كردند كه تفلون در اثر حرارت تجزيه مي‌شود و گازي كه در اثر تجزيه از آن متصاعد مي‌شود براي محيط‌زيست زيان‌آور است.
تحقيقات ديگر نشان مي دهند که گاز متصاعد شده از ظروف تفلون پس از 500 درجه سانتي‌گراد حرارت، به مرگ پرندگان منجر مي‌شود. در دماي 660 درجه نيز به مرگ انسان‌ها خواهد انجاميد. البته اين دماها فقط هنگامي رخ مي‌دهد كه يك ظرف خالي روي شعله گذاشته شود.
موارد زيادي از مسموميت در پرندگان با بخارات حاصل از گرم شدن تفلون گزارش شده كه به صورت عدم تعادل، دشواري در تنفس، ضعف، تشنج يا حتي مرگ به صورت آني يا تاخيري بوده است.
در انسان حالتي به نام Teflon flu (سرماخوردگي تفلوني) ديده شده كه به صورت احساس تنگي نفس، خستگي، سردرد، سرفه، تب و لرز و گلودرد تظاهر مي كند و به راحتي با سرماخوردگي معمولي اشتباه گرفته مي شود
در مقابل اين نظريه ها، شرکت دوپونت، در اظهارنظري رسمي اعلام کرده است که« ظروف تفلون استاندارد، تا دماي 260 درجه را تحمل مي کنند اما با بالا رفتن حرارت و رسيدن به حدود 340 درجه، اندود تفلون تجزيه مي شود. به طور معمول، حرارت غذا در هنگام طبخ و سرخ کردن هاي معمولي از 250 درجه تجاوز نمي کند.»
امّا نکته تاسف بار اين که بعضي بررسي‌هاي انجام شده حاکي از آن است که بر خلاف نظر شرکت سازنده تفلون، در دماي پخت و پز عادي هم چند ماده شيميايي سمي از اين ظروف انتشار مي‌يابد.
5- طبق گزارش هاي سازمان حفاظت محيط زيست آمريكا، در خون ?? درصد آمريكائي ها غلظت هايي از PFOA وجود دارد. جالب است كه ميزان PFOA در خون اين افراد مشابه ميزاني است كه در موش باعث بروز اثرات سمي مي شود. اين ماده در موش توليد ? نوع سرطان مي كند: سرطان كبد، پانكراس، سينه و بيضه.
مي توان احتمال داد كه استفاده دراز مدت از اين ظروف و مواجهه زياد با اين ماده در انسان نيز چنين اثراتي داشته باشد؛ اگرچه اين نتيجه گيري نياز به بررسي هاي علمي بيشتري دارد.
6- در اوائل سال ????، گروهي از مشاوران علمي به سازمان حفاظت محيط زيست آمريكا پيشنهاد كردند كه ماده PFOA در رديف مواد شبه سرطان زا در انسان طبقه بندي شود. بر اين اساس، سازمان حفاظت محيط زيست آمريكا از شركت هاي توليد كننده ظروف نچسب خواسته است كه استفاده از PFOA را در توليداتشان کاهش داده؛ در نهايت آن را با ماده ديگري جايگزين آن كنند.
7- طي يك اعتراض همگاني قريب به ?? هزار تن از ساكنان اطراف كارخانه دوپونت، خواستار بررسي اثرات مخرب قرار گرفتن انسان ها در معرض تفلون توسط مراجع ذي صلاح شدند.
در اين پرونده آمده است كه امتزاج آب قابل شرب با PFOAموجب بيماري هاي تهديدكننده سلامت و بهداشت افراد و ناهنجاري هاي هنگام تولد در نوزادان شده است .
در ميان مردم معترض، شخصي به نام «بوكي بيلي» حضور داشت كه داراي ناهنجاري هاي بدو تولد چون به هم ريختن تركيب صورت و يكي بودن سوراخ بيني بود .
مادر او به هنگام بارداري در كارخانه مذكور كه اولين كارخانه توليد كننده مواد تفلون بود به كار مشغول بوده است. با اثبات اثرات مخرب PFOAدر آب شرب، کارخانه دوپونت محکوم و مجبور به پرداخت ?? ميليون دلار غرامت شد.
8- پژوهشگران مرکز تحقيقات دانشگاه دانشگاه «وست ويرجينيا» با مطالعه روي بيش از 12 هزار کودک اعلام کردند که مواد شيميايي مورد استفاده در ساخت ظروف آشپزي نچسب و پارچه هاي ضد آب، سطح کلسترول را در خون کودکان افزايش مي دهد.
9- يك مركز مهم آزمايشگاهي در آمريكا با آزمايش بر روي ظروف تفلون مي گويد مقدار كافي از آن مي تواند وارد گردش خون انسان شده؛ توليد بيماري كند.
مصرف ظروف تفلون موجب مي شود كه ? درصد از يك ميليارد، PFOAو ارد گردش خون شود. اين مركز اضافه مي كند: « البته كار در مراكز و كارخانجاتي كه افراد در آن بطور مستقيم در معرض PFOA قرار مي گيرند، خطرناك تر از مصرف ظروف تفلون است.»
متخصصان مشغول تحقيق براي ساخت تركيبي جايگزين براي تفلون مي گويند كه بيش از صد تركيب ديگر را مي توان نام برد كه مي توانند جايگزين تفلون شوند اما خاصيت نچسب بودن تفلون را ندارند.
9- دكتر كشاورز؛ مدير گروه تغذيه دانشگاه علوم پزشكي تهران مي‌گويد: « در تهيه ظروف تفلون از كادميم استفاده مي‌شود كه از فلزات سنگين است؛ به ويژه در ظروفي که استاندارد نباشند، ميزان اين فلز بيشتر است. اين ماده به مرور وارد غذا مي‌شود و باعث بروز سرطان، كوتاهي قد و ضايعات پوستي مي‌شود. علاوه بر اين، كادميم در سنتز هموگلوبين دخالت مي‌كند و منجر به كم‌خوني مي‌شود.»
علاوه بر موارد گفته شده، دکتر کشاورز در رابطه با استفاده مجدد از ظروف تفلوني که دچار آسيب و خراش‌هايي در اثر شستشو يا کشيدن قاشق يا غيره شده اند؛ ابراز نگراني و تاکيد مي کند: «از آنجا که احتمال ورود کادميوم به بدن از طريق ظروف تفلوني که هنگام پخت و پز آسيب ديده‌اند، بيشتر است بنابراين تاکيد مي‌شود از ظروفي که کاملا سالم هستند، استفاده شود.»
البته در حال حاضر، کاربرد کادميوم در ظروف تفلون ممنوع است امّا در رنگ قرمز ظروف تفلون به عنوان پوشش خارجي هنوز از اين فلز سمّي (که مي تواند در سنتز هموگلوبين ايجاد اختلال کند) استفاده مي شود. اگرچه امکان ورود کادميوم از پوشش خارجي ظروف به داخل آنها بسيار بعيد است امّا با توجه به ضعف هاي نظارتي در مورد اين گونه توليدات، نمي توان اطمينان زيادي به رعايت اين گونه استانداردها داشت.
11- دكتر تيم كراپ سم شناس مشهور و عضو شوراي بازرسي محيط زيست مي گويد:« PFOA ماده اي است كه به مقدار زيادي در تفلون يافت مي شود و موجب بروز بيماري هاي داخلي و گوارشي و نقص عضو جنين مي شود و مقدار بالاي آن كه مي تواند با مصرف ظروف تفلون وارد بدن شود موجب ايجاد سرطان خواهد شد.»
12- با وجود شواهد و دلايل متعدد علمي در مورد سرطان‌زا بودن استفاده از ظروف تفلون و ارتباط آن با کم‌خوني و اختلالات مغزي نوزادان، هنوز همشرکت‌هاي توليدکننده اين ظروف و دولت‌ها حاضر به حذف اين محصولات از بازارها نيستند.
نکته جالب اين که عليرغم همه گزارش‌ها و هشدارهاي منتشر شده در رسانه‌ها، فروش اين کالاها هم با تغيير محسوسي روبه‌رو نبوده است. شرکت‌ها به ما دروغ مي‌گويند تا آنجا که برخي كارشناسان ادّعا مي کنند که« تفلون مرغوب حتي اگر بلعيده هم شود بدون هيچ اثر سوئي بر بدن، دفع مي‌شود!!» و ما هم با دروغ‌هاي کوچکي که به خودمان مي‌گوييم، با آنها همراهي مي‌نماييم. چراکه مطمئناً پذيرفتن ادعاهاي شرکت‌ها در مورد ايمن بودن توليداتشان، سهولت و راحتي بيشتري را براي ما به همراه دارد!!
13- اگر شما هم از ان دسته افرادي هستيد که عليرغم اطلاعات فوق، نمي خواهيد اين نچسب!! را از زندگي خود حذف کنيد؛ لااقل اين توصيه ها را جدّي بگيريد:
الف- هنگام خريد ظروف تفلون حتما به علامت استاندارد ملي توجه کنيد و به دليل پايين بودن قيمت، انواع غيراستاندارد را انتخاب نکنيد.
ب- قبل از استفاده براي اولين بار از ظرف آن را با آب داغ و مايع ظرفشويي بشوييد و با روغن مايع آغشته كنيد.
ج- تا حد امكان از اين ظروف در تهيه غذا استفاده نكنيم. براي تهيه غذاهاي مايع مانند سوپ و جوشاندن شير که نيازي به خاصيت نچسب بودن اين ظروف نداريد از آنها استفاده نکنيد.
د- غذاي بچه‌ها را در تفلون نپزيد.
د- براي شستشوي اين ظروف حتما از ابر استفاده كنيد و با اسفنج زبر يا سيم ظرفشويي به جان قابلمه‌هاي تفلوني خود نيفتيد. در ضمن بهتر است از پودرهاي شوينده استفاده نكنيد و به استفاده از مايع ظرفشويي بسنده كنيد.
هـ- قاشق فلزي را به ته ظرف تفلوني نكشيد و براي اين كار از قاشق‌هاي چوبي يا تفلون استفاده كنيد.
و- از ظروف تفلوني که دچار آسيب شده‌اند و در اثر شست‌وشو يا کشيدن قاشق خراش‌هايي در آنها ايجاد شده است به هيچ وجه استفاده نکنيد.
ز- موقع استفاده از اين ظروف تهويه خوبي برقرار كنيد.( روشن كردن هود از ابتداي آشپزي؛ باز كردن پنجره ها و ....)
ح- شعله اجاق گاز را زياد نکنيد. از حرارت دادن ظرف خالي پرهيز كنيد.
ط- ظروف تفلون داغ را بلافاصله بعد از استفاده در آب سرد فرو نبريد چرا كه باعث مي شود ماده پوشاننده سطح ظرف ناپايدار شده، موقع استفاده بعدي وارد مواد غذايي شود.
ي- حتي الامكان در زمان پخت و پز در ظروف تفلون و چند ساعت پس از آن، پرندگان خانگي را به محلي ببريم كه احتمال استنشاق بخارت آزاد شده از اين ظروف كمتر باشد.
ک- هرگز براي صرفه‌جويي و كمك به اقتصاد خانواده به بازسازي ظروف تفلون خود فكر نكنيد و به دنبال راه‌هاي ديگري باشيد. وزارت بهداشت با توجه به مورد تاييد نبودن واحدهاي بازسازي تفلون و نوع تفلون مصرفي، فعاليت اين‌گونه واحدها را غيرمجاز اعلام كرده است.